Intervención de Manuel Álvarez Álvarez
No acto de presentación de Piueiro. Caderno da tripulación
Casa dos Alonso, 12 de decembro de 2024
Ricardo Rodríguez Vicente / A Guarda
Coa asistencia do alcalde de A Guarda, Roberto José Álvarez Carrero; do mariñeiro, armador e poeta, Xaquín Cadilla; do editor Henrique Alvarellos; da poeta Marta Dacosta; do historiador Joaquín Miguel Villa Álvarez; e do fotógrafo Manuel Álvarez Álvarez; membros da corporación municipal; integrantes de varias asociacións, así como dunha heteroxénea representación da cidadanía de A Guarda e súa contorna; o xoves día 12 de decembro de 2024, no salón de plenos da Casa dos Alonso, celebrouse o acto de presentación do libro Piueiro Caderno da tripulación.
Foi un bonito evento que contou coa coordinación do alcalde de A Guarda, quen fixo unha introducción ao acto en sí, e o remate da mesma, foi cedéndolles os respectivos turnos de intervención, as demais persoas antes mencionadas nominalmente, que disertaron sobre varios aspectos relacionados coa xénese do libro, características físicas e contido do mesmo, datos históricos, proceso de creación poética, etc.
E falou tamén, de xeito brillante e emotivo, Manuel Álvarez Álvarez, fotógrafo guardés e promotor de Piueiro Caderno da tripulación.
Polo seu interese, e sen menoscabo de ninguén, este cronista decidiu transcribir á intervención de Manuel Álvarez, que foi a seguinte:
Boa tarde a todas e a todos, alcalde e concelleiros, autoridades, distinguidas e distinguidos invitados, amigas e amigos.
Cun particular recoñecemento ao noso concello polas facilidades recibidas para esta presentación
Debo subliñar primeiramente especiais gratitudes: para Xaquín Cadilla Baloeiro fillo xunto coa tripulación do PIUEIRO por asegurar o rumbo da derrota, de mar a mar, nesta especial singradura; para Marta Dacosta polas súas lucentes verbas apañadas (recollidas) entre os grans das areas, entre os argazos nas marxes da beiramar. No mallante.
Do mesmo modo Joaquín Miguel Villa Álvarez polas súas sentidas loanza e erudita visión histórica dos puntos cardinais do sentir íntimo dos homes da familia do mar da Guarda.
Antonio Martínez Vicente coa obriga dun sincero agradecemento pola súa cesión cortés e desinteresada de informacións, documentos, textos históricos e fotografías orixinais de época; en fin José Antonio Uris Guisantes polos datos de arquivos.
Tamén para Marcos, Paco, Tin por ser depositarios, continuadores e lídimos herdeiros do saber de Minxos.
No ex-libris o nimbo de prestixio de Alvarellos Editora, coa auréola da xentileza na persoa de Henrique Alvarellos.
Noites salvaxes ― Noites salvaxes!
Se eu estivese contigo
Noites salvaxes serían
O noso luxo!
Fútiles ― os ventos ―
Para un Corazón no porto ―
Sen Compás ―
Sen Carta!
Vogando no Edén ―
Ah ! o Mar!
Si eu puidera ancorar ― Esta noite ―
En ti !
EMILY DICKINSON Poemas [Caderno 11 (269)]
Na época na que Emily Dickinson, misteriosa, mística e apaixonada poeta norteamericana de Amherst, Massachusetts, (1830-1886), escribiu seu sensual poema Wild nights - Wild nights! (Noites salvaxes – Noites salvaxes!) estamos arredor do ano 1861.
Naquel tempo, aquí nestoutro acantoado mundo do mar da Guarda, entre alfolíns e salgas de peixe, a volanta era arte de pesca relevante. Redes dun só pano unidas entre si, fondeadas con piueiros (chumbeiro con pedra) e penduradas de flotadores e boias de cortiza na parte superior. Pescar deste xeito pescada ou pixota no alto mar, a bordo de barcos volanteiros que se varaban alongados na Ribeira: Florinda, San Cayetano, Arrogante, La Unión, La Manuela, Aleluya, Baloeiro, La Bula, San Telmo...
Alí ficaron para sempre, xacentes figuras amparadas das ondas, aliñados e inmóbiles corpos da estirpe do mar.
Máis de século e medio despois, con desvelo, con imaxinación, coa paixón das ideas, un grupo de persoas de auténtica liñaxe mariñeira, esforzadas e curtidas polo choupar do mar, concibiu e fixo xermolar o proxecto transcultural Asociación PIUEIRO.
Un volanteiro de tipo poveiro foi deseñado, supervisado baixo a dirección dun dos últimos grandes mestres de carpintaría de ribeira do Baixo Miño: Minxos, Domingo Carrero Álvarez; rematándose de construír e botar, escorregando sobre os carrís do estaleiro da Pasaxe ata franquear coa súa quilla as libres e salpresas augas miñotas, no estío de 2019.
Continuador da tradición familiar, Minxos foi unha figura fundamental e necesaria para entendermos aspectos do mundo da pesca na Guarda. Hoxe forma parte íntegra, no panteón dos artesáns ilustres, da familia e do patrimonio antropolóxico das xentes do mar e da pesca en Galicia. Sobrevivirá na lembranza como peza cardinal da historia da nosa vila e do seu mar.
Minxos, pai formal e alma máter do PIUEIRO, a quen hoxe honramos de maneira implícita pola súa modestia e pola súa sabedoría. É caderna indisociábel do espírito da tripulación do noso volanteiro.
As enxarcias tensadas entre insistentes ondadas de gaivotas que sustentan e amparan a todos os membros da tripulación; PIUEIRO navega por enriba das augas do mar ad vitam æternam.
No mastro ondea a vela co fulgor das palabras dun luminoso verso da nosa poeta e nai Rosalía de Castro : «Eu son libre».
Palabras enarboradas en contraste cos restos halados dun naufraxio de autobiografías somerxidas de nosoutros mesmos, afectivas e aléxicas, que podemos e debemos aínda recoñecer, acoller e, con todo, preservar con salmos de sal.
Ah! PIUEIRO! que enxurras moi preto dos fondos e baixos do que foi o varadoiro da Ribeira no Campo del Molino Harinero, e con sosego musitas para tí os versos do noso egrexio noiés Antón Avilés de Taramancos:
NA OUTRA BANDA DO MAR constrúen o navío:
o martelar dos calafates resoa na mañá, e non saben
que están a construír a torre de cristal da miña infancia.
Non saben que cada peza, cada caderna maxistral
é unha peza do meu ser. Non saben
que no interior da quilla está a médula mesma
da miña espiña dorsal; que no galipote a quencer
está o perfume máxico da vida.
Que cando no remate ergan a vela, e a enxarcia
tremole vagarosamente no ar
será o meu corazón quen sinta o vento,
será o meu corazón.
ANTÓN AVILÉS DE TARAMANCOS As torres no ar
Des hoxe os versos libres de Marta Dacosta, encomendados na pátera da ofrenda, remanecerán consoantes cos grafemas diacríticos de idiosincrasia mariñeira; afins coas marcas votivas e xemelgas dos nosos irmáns mariñeiros de Póvoa de Varzim.
Cicatrices labradas co gume do coitelo, sinais entalladas dentro das ladaíñas de preces na madeira da porta da capela de Santa Trega. Ex - votos incisos, trazos esenciais para orientarse nas cartas mariñas sen perder de vista as lámpadas do facho Perouquiño na difusa noite; para axustar o retorno no valemento da derrota. Rumbo aberto do abeiro enfilando a salvadora boca do porto mentres rosegamos a babor, un a un, todos os fonemas da arestora invisible Punta Xenete.
Vestixios de glifos obsoletos, cicelados nun alfabeto que no presente non logramos articular, marcas inmoladas que soamente atinamos a pronunciar para o noso íntimo adentro. Revelacións recónditas na néboa, lembranzas dun afundimento alegórico, translaticio, simbólico.
Emporiso, é desconfortante recoñecer a perda patrimonial da herdanza cultural destas embarcacións; moito icónicas e desaparecidas deseguida nos primeiros anos do século XX, entre antigas gamelas de vela e modernos primeiros barcos de vapor. Algunhas sobreviviron sumidas entre miraxes e ilusións: imaxes desamparadas, encascadas entre reliquias de cor sepia, amarelecidas, esvaídas sobre crebadizas albúminas fotográficas xa agretadas. Efixies afloradas e transfiguradas en sons de buguina da nosa recordanza melancólica.
Porén, deste naufraxio imaxinario sobreviven en certa medida algúns compoñentes reencarnados no caderno da tripulación. Nesta ficción do caderno de bitácora, con anotacións á marxe, van soletreados os nomes dos que, como Jonás, permaneceron dentro do ventre da balea. Até ser expelidos, despois de tres días e tres noites, e devoltos no fragor das ondas.
Navegar é preciso a través das brisas e das vagas, ao biés dos fluxos da maré da nosa desorientada acordanza.
No volanteiro é preciso temperar a vela no pau do mastro. Sen vento, é preciso vogar no compás dos remos.
Navegar é preciso. Nas cinzas do esquecemento é preciso navegar. Casemente ata atravesar o salvo mar.
Quedan así na beira unhas palabras, a modo de beizón áurea, líricas, salgadas e mariñas, brotando da intimidade da poeta Olga Novo, de Vilarmao :
Retrouse o mar
coma unha menopausa
quedaron as hormonas na praia
coma anemones sensibles entre os peixes.
OLGA NOVO Cráter III
Lava
[Beleza Carbonizada]
Avante PIUEIRO!
Unha millenta de milleiros de escumas de ronseis.
Grazas.
• No colofón figura a evocación do naufraxio do volanteiro San Telmo de A Guarda (similar ao PIUEIRO), no que faleceron sete dos dezaseis tripulantes. Ocurriu o sábado 7 de abril de 1894 no alto mar á altura de Cabo Silleiro.
• Dentro de 5 días, 35 anos despois do 17.Dec.1989 o palangreiro Velasco Segundo con once mariñeiros da Guarda desapareceu tráxicamente nas augas do mar das Azores. Aquela perda brutal de vidas provocou unha terrible e persistente aflición colectiva. Dentro de todos nós permanece aquela desgraza compartida, fosilizada na dor, irradiada lentamente nas sílabas incorpóreas dos seus nomes: José Bernardo, Ignacio, Francisco Javier, Bernardino, Manuel, Carlos, Generoso, Joaquín, Agusen, Daniel, Francisco.
Debemos, e desexamos tamén hoxe, lembrarnos nesta costa do Atlántico Norte dos nosos veciños portugueses cos que sempre compartimos ao longo da historia singraduras, faenas e traballos para extraer as riquezas do noso mar comunal. Irmáns de lingua e cultura, irmáns das mesma augas de placentas nutricias, mais tamén inexorablemente irmáns na dor e na desgraza de naufraxios, na fatalidade de desastres marítimos, con resultado de feridos, mortos ou desaparecidos.
Neste contexto, é oportuno recordar unha das maiores traxedias marítimas que ocorriu perto de nós, a carón do mar de Esposende fronte a costa de Viana do Castelo, fai 136 anos.
Todo aconteceu nun xoves, 18 de outubro de 1888, a tres milhas da barra de Esposende, implicando a lancha volanteira "São João Novo", na que se encontraban 25 pescadores. Ante un mar moi bravo, a lancha volanteira naufragou, provocando unha traxedia que golpeou a moitas famílias de Esposende.
Posteriormente, sóubose que o único sobrevivente do naufraxio foi António Simão, de 60 anos de edade e, curiosamente, o mais vello de toda a tripulación.
Nese fatídico dia 18 de outubro de 1888, as fortes ondas do mar envorcaron a embarcación onde viaxaban os 25 pescadores. Desesperados, aínda conseguiran virar o volanteiro e agarrarse ao casco. Non obstante, a embarcación estaba toda cuberta de auga, coa tripulación inmersa nas augas frías.
António Simão, o único pescador que sobreviviu, tuvo a sorte de ser salvado polo vapor alemán “Mercur”, que se dirixía de Cádiz para Bremen, próximo de Vigo, e atopouno en alta mar, agarrado desesperadamente a unha plancha de madeira que se desprendera da embarcación. O pescador conseguiu aguantarse aferrado a esa táboa da salvación, durante 25 horas, loitando contra as grandes ondas, o frio e a fome!
Este sobrevivente describiu despois o sucedido, nunha reseña publicada por “Faro de Vigo”. Segundo o xornal, Antonio Simão mencionou que “Achavamos-nos, dia 18, ás 9 da manhã, pescando em frente á costa de Vianna, quando de repente se levantou um vento fortíssimo e o mar entrou de varrer a embarcação. Procuramos agarrar-nos bem, para que as ondas não nos separassem, mas os mais fracos iam sendo arrastados e afundados”.
Segundo Antonio Simão, a tripulación loitaba desesperadamente por sobrevivir, pero cada media hora vían afogar a outro tripulante.
Ese día e noite o mar quedou moi revolto e axitado, sacudindo violentamente aos náufragos. Houbo un momento de certa esperanza cando se verificou que a “pequena vela ao largo, veio se aproximando, chegando a passar entre os miseros mariñeiros e a terra a pouco mais de uma milha”. Con todo, os “seus gritos desespera-dos e uma camisola febrilmente agitada passaram desapercebidos e a vela con:nuou a sua derrota norte sul”.
Na mañá do venres 19 de outubro, só 6 dos 25 tripulantes quedaban cando avistaron o barco de vapor alemán "Mercur". Así e todo, aínda tardou arredor dunha hora en chegar aos náufragos, a pesar da desesperación de todos.
Foi durante este período cando António Simão viu perecer a cinco seus compañeiros máis, por "un golpe de mar furioso"!
Eran arredor das 10 da mañá cando o vapor alemán recolleu ao único supervivente, que se atopaba entre Caminha e Cabo Silleiro (Baiona). Foi o único sobrevivente destes "verdadeiros mártires do traballo".
Informadas decontado as autoridades españolas, o veleiro (goleta) de guerra “Prosperidad”, da mariña española, encontrou a lancha “São João Novo”, na tarde do dia 20 de outubro, a algunhas milhas ao norte das illas Cies (Vigo).
Remolcada ata o peirao e varada, víronse no interior dous tripulantes mortos enlazados por “unha corda que se fixaba á proa e pasaba polos costados, e implicaban os dous desafortunados corpos que había entre as beiras, atados polo tronco e coas mans libres para aferrarse aos bancos”. Un destes membros da tripulación era "alto, moreno, atlético, e o outro era un rapaz moi delgado". As autoridades españolas decidiron nese momento colocar un cordón policial protexendo os restos da lancha “São João Novo”, xa que unha multitude de persoas quería ver a terrible escena.
Con esta calamidade, Esposende perdeu unha gran cantidade de capital humano, que estaba formado por estes 25 pescadores, que deixaron 24 familias en situación de pobreza, 19 viúvas e un escenario de medo, fame e desánimo entre a poboación. Hoxe, neste momento, un íntimo e sincero recordo de afecto, unha coroa floral de benquerenzas e de homenaxe na súa memoria, e na de todos os náufragos que perderon e deixaron a súa vida embaixo das fondas augas do (noso) mar.
Grazas.
Fonte: O naufrágio em Esposende - Correio do Minho 07-07-2024
Joaquim da Silva Gomes. Professor e Historiador. UMinho, Braga
Ningún comentario:
Publicar un comentario