CULTURA MARÍTIMA
PRESENTADO
O XIV ENCONTRO DE EMBARCACIONS TRADICIONAIS DE GALICIA
Terá lugar do 11 ao 14 de xullo no porto guardés
Fotos: Infogauda
Ricardo
Rodríguez Vicente / A Guarda
Presidido polo
alcalde de A Guarda, Antonio Lomba Baz, e coa participación de Manuel García
Sendón, presidente de Culturmar; Xosé
Lois Vilar Pedreira, arqueólogo, historiador e membro do Instituto de Estudos
Miñorans; e Joaquín Cadilla Castro, presidente da Asociación Cultural de
Embarcacions Tradicionais Piueiro; e diante de máis de medio centenar de
persoas (membros da Corporación Municipal do Concello de A Guarda,
representantes de varias asociacions cívicas e veciños da localidade); na
tardiña de onte, tivo lugar na Casa dos Alonso, a presentación do XIV Encontro
de Embarcacions Tradicionais de Galicia.
Abriu o turno de intervencións o alcalde de A
Guarda, agradecendo á asistencia ao devandito acto, o tempo que saudou aos
compañeiros de mesa, que representan as asociacions que organizan o XIV
Encontro de Embarcacions Tradicionais de Galicia, que terá lugar na Guarda do
11 ao 14 deste mes de xullo de 2019.
Deseguido interviu Manuel García Sendón, en
representación da Federación Galega pola Cultura Marítima e Fluvial
(Culturmar).
García Sendón relembrou que “(...) o ano
pasado – e xa colaboraron os membros de Piueiro - celebramos 25 anos de existencia
cunha magnífica mostra de embarcacions en Santiago de Compostela, a onde levamos a magnífica obra
dos carpinteiros de ribeira a dialogar coa obra dos canteiros de fai 800 anos,
ata mediados da Idade Moderna, que están representados na grande ágora que é
praza de todos os galegos é universal (...)”.
Asemade, o presidente de Culturmar evocou os
comezos da Federación Galega pola
Cultura Marítima e Fluvial, referindo que “(...) vai facer 26 anos, unhas
poucas persoas e catro asociacions culturais, preocupadas pola enorme desfeita,
fatídica, que estaba dando ao traste con todo o patrimonio marítimo, e sobre
todo, co patrimonio flotante, coas embarcacions, convocaron en Santa Uxía de
Ribeira, un encontro desas embarcacions, das pouquiñas que había, porque as
máis eran dornas que estaban pola Ría de Arousa, e alí se reuniron cos
estudosos das embarcacions e do patrimonio, e decidiron que aquilo se tiña que
repetir, cada dous anos, e desde aquela cada dous anos o vimos facendo. Este é
o 14º. E ao mesmo tempo crear unha rede de asociacions no país, a traballar
polo patrimonio marítimo en xeral. E así se fixo desde aquela. Hoxe somos 43
asociacions, algunhas do Norte portugués, algunhas do patrimonio fluvial. As
máis, espalladas por distintas vilas mariñeiras do país, que temos como
obxectivo a salvagarda do patrimonio marítimo e fluvial de Galicia. Quer decir,
o patrimonio entendido globalmente. Desde o patrimonio natural, a defensa do
medio, ata o patrimonio material,...desde ás vellas indicacions das algas, as
conserveiras, os faros, etc. Ata o patrimonio inmaterial, que cada vez ten
maior relevancia, porque é o fundamental. Porque son os coñecementos, os
saberes, ..., e a Federación centrou súa actividade nas embarcacions. Porque
consideramos as embarcacións como o núcleo central do patrimonio marítimo. Foi
o medio para o sustento dos mariñeiros pero foi tamén o medio para o camiño ó
mar. Foi históricamente o noso principal camiño. Foi creando comunidade. Foi o
que nos relacionou co resto do mundo e cos nosos veciños portugueses. É o
elemento esencial do patrimonio marítimo (...)”.
O presidente de Culturmar dixo tamén: “(...) E
desde aquela, a Federación ven facendo iso, recuperando, replicando mesmo,
porque moitas embarcacions perdéronse, e xuntando unha frota que é a frota
tradicional galega, que xuntamos en diversas actividades, facemos ducias de
actividades todos os anos, cada unha das asociacions, as dunha bisbarra ou
dunha ría en colaboración con outras,... Facemos xuntanzas, regatas,
exposicións, mostras en seco, etc. Facemos cursos de carpintería de ribeira,
cursos de navegación tradicional,... Ducias de actividades. Non hai unha soia
fin de semana que non haxa unha actividade da Federación ou dalgunha entidade
da Federación, de maio a outubro, e as veces mesmo en inverno, nas rías.
E cada dous anos esta, máis emblemática, que
nos reúne a todos e que convoca tamén a delegación foráneas (portuguesas,
vascas, irlandesas - que van a estar aquí -, as veces francesas, catalanas,...,
onde digamos, hai movemento, naqueles territorios onde hai movemento a prol do
patrimonio marítimo para reinvindicar ese patrimonio e para exhibilo, e para
facer unha grande festa ao redor, que é o que é o Encontro de Embarcacions
Tradicionais de Galicia.
Aquí, creo que vai quedar precioso. Hai máis
de 80 embarcacions inscritas qus vos vai encher ese porto que tedes aí, pouco
dotado, pero precisamente por iso van estar fondeadas e vai ser unha marabilla.
Nunca máis na historia ides ter o porto así, porque isto non se repite, xa que
o Encontro vai dunha vila en outra. E ao redor, toda a contorna portuaria chea
de actividades relacionadas coas tradicions mariñeiras, cos oficios (redeiras,
cordoeiras,...), nesa gran festa da cultura do mar e dos ríos de Galicia.
E isto e no que consiste o Encontro. Para nós
e moi traballoso. Non hai unha celebración deste tipo. Nós aprendemos dos
bretóns que teñen isto moi desenvolvido. Falo do Encontro de Brest, a onde
fomos dúas veces. Hai máis de mil embarcacións. Alí están os grandes buques históricos
e tradicionais do mundo. Téñeno explotado como gran recurso turístico que é. Porque
tamén é un recurso de futuro. Nós andamos precisamente niso, en lograr unhas
mariñas tradicionais, onde haxa unha especie de museo vivo aí, nos distintos
portos de Galicia. Acaban por fin, despois de pelexar moitos anos, de ser
decraradas Ben de Interese Cultural as técnicas
constructivas da carpintería de ribeira. A Consellería de Cultura sacou
o decreto fai pouco.
Ao mesmo tempo ten unha faciana internacional,
pero ten outra que é a que nos interesa. O Encontro e a Federación nacen para
espallar esa idea. Núcleos de acción a prol da salvagarda do patrimonio por
todo o país. E alí onde se celebra un Encontro nace unha asociación que se
incorpora a rede, que logo vai participar en actividades por todo o país e aí
vaise recuperar o patrimonio nativo. Aqúí, no tocante a embarcacions, a gamela.
Hai uns anos, fixéchedes unha mesmo adaptada, que xa estivo connosco no
Encontro de Cabo da Cruz. E agora o volanteiro. Esa magnífica embarcación que
ides presentar aí no Muelle Alto durante o Encontro.
E medrará a frota. E medrarán outras
actividades a prol diso. E imos creando esa rede, porque é tan variado, tan
rico o patrimonio flotante de Galicia que non hai outro que teña tantas
tipoloxías diferentes en toda Europa. Iso é magnífico. Vos tedes á gamela da
Guarda, que é dentro do patrimonio tradicional, das tipoloxías máis antigas que
se conservan, pero camiñades un pouquiño e tedes a gamela de Coruxo que xa é
distinta. Seguimos para arriba e temos a gamela de Cabo de Cruz que ten a proa
apuntada. Cada tipoloxía ten a súa vez unha chea de subtipoloxías. Por exemplo nesas
vinte que tíñamos na Praza do Obradoiro todas eran distintas. Ninguén ten unha
riqueza tal.
E todo ese patrimonio estábase perdendo (...)”.
García
Sendón tamén afirmou: “(...) Xa vexo a vila embalada co Encontro. Xa estiven
vendo como tedes os escaparates, cheos de faros, cheos de gamelas, redes,
nasas, ...
Vai ser unha marabilla dentro dunha semana.
Pero é un esforzo enorme. Podemos facer isto
grazas ao patrocinio das institucions: A Xunta de Galicia, Deputación de
Pontevedra e o Concello de A Guarda.
Si cuantificasemos o traballo que se leva
feito polo asociacionismo de eiquí e polas persoas da contorna de A Guarda que
se nuclea arredor da Asociación Piueiro, multiplicaríamos por dous ese diñeiro.
Quérovos decir que a vontade de Culturmar, as
asociacions que pertencen, e a maneira de facer o Encontro baséase no altruismo
e no traballo voluntario. Por iso pídovos a todos que botedes unha mán, no que
cada ún poida para recibir a todas esas tripulacións, artesans,
embarcacións,..., que van chegar, e axudedes aos que levan xa máis de un ano de
traballo a cotío.
Nós estamos felices. A recepción que estamos
tendo. Da resposta, do traballo e do entusiasmo que estamos atopando na xente
da Guarda e simplemente esperamos corresponder e que quede aí unha pegada forte
e para sempre. Pero iso sí, facémolo cunha intención: Coa intención de
sensibilizar á cidadanía e as institucions de que temos que salvagardar,
gardar, pero en uso. Nós non temos embarcacions como nun museo, e moito menos
nunha rotonda, senón para navegar, e aberto a todo o público. Para salvardar o
patrimonio. Senón de pouco valería esta gran festa. Que é traballo, é
reivindicación, e unha gran festa tamén, para pasalo ben (...)”.
Na imaxe os intervinientes e público asistente
A continuación o alcalde cedeulle o turno da palabra a Xosé Lois Vilar, quen comezou sùa intervención “xustificando” porqué está na mesa de intervinientes. E dixo que foi a petición de Joaquín Cadilla. “(...) Fomos un pé que fixemos falla para poder presentar á candidatura, e que este ano fose aquí na Guarda. Hai que ser membro de Culturmar, e por culpa dos estatutos tiñan que ter unha antigüidade que non tiñan, e por seren dese conglomerado potentísimo da organización Piueiro, da sociedade civil e o IEM, con pouquísima actividade é membro de Culturmar, o que fixemos foi facer de cuña (...)”.
“(...) Foi case emotivo – relembrou Vilar –
cando foi a asemblea, polo menos sentímolo así, onde se decidiu as dúas opcions
que había. Era Ribeira ou A Guarda. E hubo que ir a defendelo. Cando se quer
facer santo a unha persoa o Vaticano pón ao avogado do demo para poñer cousas
en contra. Pouquiñas porque acaban de facelo santo.
Xaquín e máis eu tivemos que defender [a
candidatura da Guarda] (...)”.
Vilar
dixo tamén que “(...) eiquí o nexo de unión é salvagardar o patrimonio material
e inmaterial (...)”. “(...) despois de defendelo, tivemos que argumentar antes,
e houbo que facer dos defectos virtudes. Entón este [o da Guarda] é un porto
pequeno. Non se vai celebrar sempre en portos grandes. É un porto batido polas
marusías. É un porto internacional, co maior río de Galicia. Para subir a un
barco un pouco grande hai que ir nunha chalana. E todos eses argumentos. O
resultado, agora que non están os outros eiquí, pódese decir. Foi 14-7. Gañamos 14-7 e por iso estamos eiquí. E para
iso e para o que valeu o Instituto de Estudos Miñorans (...)”.
Feita esa acraración, Vilar afirmou en ton
sarcástico que “(...) a sociedade política organizada, ten que entender que
ademais de haber camiño portugués, inglés ou francés, do Norte, pola Costa, ou
pola recosta, ou o asfaltado de Tui pra riba, e de todo iso; existe unha
alternativa patrimonial.
Eu cheguei a mirar unha gamela do racú no
Colexio de Orfos de Mariños de Panxón, serrada ao medio para tirar. Iso non
pasa en ningún país do mundo (...)”, “(...) iso non se pode facer. E estívose
facendo legalmente. E todos son problemas. Está pasando agora. Tí tes unha
gamela tradicional e poñela no porto vale máis que un barco calquera de recreo.
É unha barbaridade pero iso é así (...)”.
Deseguido Vilar Pedreira relembrou o traballo
de talasonimia feito polo IEM, despois da catástrofe do Prestige. “(...) Tódalas pedras teñen nome. Teñen na franxa
intermareal, pero debaixo do mar tamén (...)”.
Referiu tamén que “(...) despois dunha charla
sobre talasonomia, houbo unha visita, nun dos mellores sitios do mundo –
despois da Serra da Groba, en Baiona – que foi subir a onde aparcan os
autobuses, no Monte Santa Trega. A visión para Portugal, para o río, para o
mar,... é impresionante. E explicar desde alí a talasonimia, foi impresionante
(...)”.
Logo lembrou o traballo que fixo sobre
recollida de talasonimia – coa colaboura de Roberto, na zona de Mougás -, na
costa de A Guarda, O Rosal, Oia, Baiona e Nigrán. “(...)” O resultado foi mil
douscentos e pico topónimos, a sabendas de que había máis que recoller.
Por iso, o perigo que acontecía coas
embarcacions de madeira que se cortaban e se queimaban, pasa con isto. Hai unha
franxa de idade entre os 70 e 80 anos, que en canto morran non hai a quen
preguntarlle nada (...)”.
Vilar afirmou tamén: “(...) É necesarísimo
acabar de recoller toda a talasonimia do mar de Galicia, que si nós recollemos
1.200 topónimos, en 50 quilómetros, multiplicar iso polos 1.200 de Galicia, van
sair miles e miles de topónimos.
E a recollida é un traballo de campo, que en
vez de estar en contacto coas novas tecnoloxías sentado nunha mesa estás en
contacto con esa raza aparte que é a raza dos mariñeiros (...)”.
O
arqueólogo miñorán avanzou: “(...) Niso traballaremos ao rematar o Encontro, de
facer unha boa recollida e publicación da talasonimia da Guarda (...)”.
Rematada
a intervención de Xosé Lois Vilar, o alcalde cedeulle o turno de palabra a
Joaquín Cadilla, presidente da Asociación Piueiro, quen relembrou que “(...)
fai dous anos isto era unha ilusión, con poucas posibilidades. Escasas
posibilidades de prosperar, polas razóns que sinalou Xosé Lois e por outras.
Pero a confianza que se tiña neste pobo fíxonos pensar. Por qué non? E fomos
máis atrás, porque nós o que estamos collendo é o relevo das persoas que se
acordan de tradicións mariñeiras, de redeiras,..., falamos o outro día en
Santiago [no Museo do Pobo Galego] de Eliseo Alonso, Valentín Paz Andrade,
Concello de A Guarda, ANABAM, Crespo, entres outras persoas e entidades, que
teñen traballado polo patrimonio marítimo deste pobo. Pero sí que é unha
realidade que Piueiro naceu con unha intención de preservar o que decía Sendón.
Por iso entramos na Federación, porque había unha cousa que non creíamos. Eu
había feito un estudo sobre as rotondas a nivel nacional e deume noxo. Ata un
día, que fora de eiquí négollo, nunha comida de cinco ou seis persoas, co meu
amigo Abel Caballero, que o quero, que conste, falaba da homenaxe a xente do
mar co “Alfageme” fronte ao Alcampo. Eu como home de mar e como entendo a
tradición, e a unha cultura, non entendo unha homenaxe a un barco nunha
rotonda. Entendemos a cultura viva como tal. E iso é o que nos gustou da
Federación.
E cando empezamos coa Asociación Piueiro,
miramos a Federación, por unha banda, e miramos ao IEM, polo seu traballo da
toponimia, e da talasonimia, e das palabras, e das xergas, e do todo o léxico
que temos no mar, que vaise perdendo, e o ver o traballo deles, para nós era
unha referencia. E empezouse a facer ese tipo de traballos que nos levaron ao
equipo, mirando a Federación a pensar por que non o Encontro (...)”.
Joaquín Cadilla dixo tamén: “(...) Se somos
capaces de organizar a Festa da Langosta, se somos capaces de organizar a Festa
do Espada, e somos capaces de organizar a Festa do Monte, a do Carme, ..., por
qué non imos ser capaces de organizar un evento desta envergadura (...)”.
Citou a
“referencia do Encontro en Cabo de Cruz”, e afirmou que tamén podíase facer
realidade na Guarda. “(...) Todos traballamos moito. Cada ún no seu campo, en
artellar o que era a candidatura e logo contamos coa sabiduría, que está aquí
Hugo, Paula, Juani, ..., a hora de elaborar a candidatura que é fundamental, e
coordinar esa candidatura, que foi clave, despois de xuntar as asociacións
deste pobo, na sede de Pueiro. Ese é un día inesquecible, cecais, para este pobo.
Levamos a sinatura de 63 asociacións deste pobo. O apoio de 63 colectivos de
diferentes eidos (deportivo, cultural, social, educativo,...), do Concello, con
un acordo por unanimidade de tódolos concelleiros, polo que teño que
agradecerlles a todos os grupos políticos.
Levamos a candidatura a Cambados, e unha das
cousas que sorprendeu foi o tamaño dos apoios (...)”.
Joaquín Cadilla expresou seu agradecemento ao
IEM. “(...) Chamamos a Xose Lois [Vilar] e a Xilberte [Manso]. E díxenlle:
precisamos de vos, e no día seguinte, presentouse á candidatura (...)”.
O presidente de Piueiro relembrou que na
asemblea argumentou “(...) temos 184.000 m2 de escenario, con 360º para
apreciar os barcos. E non van estar misturados. É un espazo público, porque á
lámina da auga da Guarda é pública, onde van a estar soio embarcacións
tradicionais. Non vai estar o iate de Amancio Ortega ao lado dunha dorna. Nin
vai estar o barco do presidente do Banco de Santander ao lado dun racú (...)”.
“(...) Ao final conseguimos artellar un espazo
tradicional cen por cen (...)”, dixo Joaquín Cadilla.
O presidente de Piueiro dixo que no Encontro
da Guarda “van estar ás tipoloxías de barcos tradicionais que hai en Galicia:
as gamelas, os racús, as dornas de tope, galeóns,...(...)”.
Logo
tamén falou “da conexión de Piueiro co futuro” e dixo: “(...) Este ano visitaron o volanteiro
que estamos construíndo 600 escolares. Neste ano impartimos obradoiros de
compases poveiros – que hai centos de anos que empregábanse - e gamelas, que están
feitos por rapaces desta bisbarra. Temos centos delas, que expoñeranse. Foron
máis de 500 escolares que participaron neses obradoiros (...)”.
Tamén avanzou que “estánse desenvolvendo xogos
– tipo parchís - para nenos, para o ano que ven, que vanse presentar tanto no
mercado como nas escolas. Hai uns cantos xogos relacionados cos peixes e coas
tradicións.
E está o volanteiro que vai estar presente no
Encontro. E vai reinar no Muelle Alto. Estará coa vela, e estará seguramente
todo o mes de xullo. É unha embarcación que o carpinteiro que a está facendo
non á coñece. E ten 93 anos. Pensamos que esa embarcación desapareceu da Guarda
fai máis de 100 anos. E vai voltar a navegar polos mares da Guarda. Pero vai
navegar para os colexios. Temos ese compromiso co ensino e cos patrocinadores.
E despois farase o que se poida co turismo tamén. Temos que tratar de facer
deste pobo un reclamo turístico do mar (...).
No tramo final da súa intervención, o
presidente de Piueiro dixo: “(...) xa nos podemos sentir orgullosos do que está
a acontecer neste pobo. Ter un pobo cunha ilusión. Non hai máis que ver os
escaparates dos establecementos, fachadas de vivendas, ... Somos un pobo
mariñeiro desde arriba ata abaixo. Desde o primeiro pelo ata á última unlla. E
iso estáse a sentir no pobo. Isto será un éxito do pobo de A Guarda, E este vai
ser o mellor Encontro (...)”.
Por último, o alcalde de A Guarda dixo: “(...)
Eu coido – coincido con Joaquín – que este vai sei o mellor Encontro. Penso que
foi un acerto, como vos decides, facer das debilidades virtudes, porque eu creo
que as virtudes da Guarda son importantes, e A Guarda é importante (...)”.
“(...) Os protagonistas deste Encontro – dixo
o alcalde – sodes todos vos. Son todas ás asociacions que dixo Joaquín, todos os
comerciantes que estánse implicando e dos particulares que están colgando das
ventanas eses aparellos que chegan ata o mirador do Pirún. Son eses elementos
típicos da Guarda, como son o trasmallo ou a gamela.
E logo noso achegamento con Portugal, con Póvoa
de Varzim. Imos ter eiquí o “Fé em Deus”, outro volanteiro que debíamos
irmandar co noso, desa relación de séculos xá, desas marcas, desa devoción por
Santa Trega, e levala máis alá.
Tamén desa relación que temos con Vila Praia
de Âncora que está constatado, foi unha comunidade piscatoria fundada por un
guardés que foise pra lá, fixo súa primeira chabola – que así se chamaba -, e
desde entonces desenvolveuse en Vila Praia.
Por iso, os protagonistas somos todos. Por fin
os guardeses conseguimos xunguirmos nun evento, e unindo as vontades de todos,
a mín non me cabe dúbida que isto vai ser un éxito. Estámolo vendo. Para
Culturmar, para o patrimonio, en definitiva para toda Galicia (...)”.
Ningún comentario:
Publicar un comentario