CULTURA

O MAR DA GUARDA É UN MAR DE POETAS

O porto de A Guarda acolleu ás embarcacións participantes no XIV Encontro de Embarcacións Tradicionais de Galicia, un evento que xerou unha grata dinámica na vila mariñeira       

Fotos: Infogauda

Ricardo Rodríguez Vicente / A Guarda

 Nos tempos prehistóricos, varios séculos antes de existir como tal a Gallaecia, as novidades culturais chegaban onda nós por vía marítima e desde “o noso mar” entraban terra adentro polos esteiros dos cursos fluviais ata onde estes eran navegables.

  Daquela, na práctica, os nosos devanceiros atopábanse mais preto de pobos do territorio fenicio, situado no Oriente próximo, na costa mediterránea, que do centro da meseta ibérica. A condición periférica do noso país, considerado nos tempos antigos o Finis Terrae – o fin da Terra - e as deficientes ou nalgúns casos inexistentes, vías de comunicación interiores, facían realidade esta paradoxa.

  Polo mar, mediante as rutas comerciais que aquelas xentes pioneiras estableceron, chegounos o influxo dunha civilización fenicio-púnica, como ténse acreditado no poli-xacemento arqueolóxico do Monte Santa Trega, pola presenza de materiais desa procedencia.

 De terras situadas no Leste mediterráneo, tan lonxanas e a vez tan próximas a nós – dito sexa en sentido figurado, evidentemente – chegounos á épica homérica recollida na Ilíada e na Odisea.

  Moitos séculos despois, en 1752, Luis de Camôes, publicou Os Lusíadas, obra mestra da literatura portuguesa, que nos relata en clave poética, a epopeia náutica do pobo lusitano. Deste xeito, unha vez máis, a lírica está inspirada na navegación e os protagonistas foron os seres humanos máis decididos.

  Xa máis preto no tempo, evocamos ao poeta rianxeiro Manuel Antonio, e seu vencello co pobo de A Guarda, pola súa condición de tripulante do pailebote “Constantino Candeira”, a bordo do cal, nas súas vixilias de mariño, creou seu poemario “De catro a catro”.

  E falando do mar, queremos relembrar tamén a Feliciano Rolán Vicente, de quen seu amigo Federico García Lorca, na homenaxe o poeta autor do libro “De mar a mar”, en 1935 dixo:

 “La angustia de Feliciano Rolán nos va llenando cada vez con más intensidad, a medida que su cuerpo se va disolviendo entre los brazos definitivos de nuestra madre la tierra.

 Yo he visto noticia de su muerte escrita con sangre blanca sobre las hierbas de Galicia, por donde bogarán ahora sus zapatos de poeta ahogado en niebla y apretada espuma.

 “De mar a mar” hemos oído una voz pura cuyas últimas sílabas son ya secreto del agua. “De mar a mar”  hemos visto huir un cuerpo que llevaba un tesoro para la muerte”.

 Así sentía Federico García Lorca o prematuro pasamento de Feliciano Rolán Vicente.

  O mar, as embarcacions tradicionais como a gamela ou o carocho do río Miño,..., foron, entre outros, motivo de inspiración para noso inesquencible amigo Eliseo Alonso Rodríguez, a quen desde eiquí, queremos relembrar públicamente, e decir – unha vez máis - que A Guarda ten pendente unha débeda de gratitude co escritor, etnógrafo, poeta e xornalista goianés.

 Recoñecemento que agás o tributado pola Agrupación Cultural Guardesa, co gallo da celebración, en 1991, do Día das Letras Galegas, ainda non logramos que a institución municipal, e decir o Concello guardés, acordase levar a bo termo unha homenaxe póstuma, a pesares de haberllo dito en varias ocasions, ben persoalmente ou nos medios de comunicación e mesmo por rexistro de entrada no Concello; aos alcaldes que temos tido nesta localidade desde 1996 ata hoxendía.

 E por iso, eiquí neste xornal dixital transfronteirizo, avisamos a quen corresponda: non imos parar ata conquerir que Eliseo Alonso teña na vila de A Guarda, unha mostra de público agradecemento o seu labor a prol da cultura marítima, entre outras facetas da súa ampla achega literaria, etnográfica e xornalística.

 Do mar, da xente que traballa nese medio, e que as veces, remata sendo seu sartego, escrebeu o poeta Xosé Carlos Gómez Alfaro, con quen tivemos oportunidade de compartir gratos e irrepetibles momentos, que serían moitos máis se a parca non hubera tido tanta presa por arrincárnolo da súa “Guarda amada”.

  De Xosé Carlos Gómez Alfaro, e do seu libro “Matria da néboa”, extraemos o poema titulado “Mar infame”, que o autor ribeirao adicou “a tódalas viuvas do mar da Guarda”.

Cala ti, minotauro   
das ondas e dos sales   
deus da vida e da morte,   
satán das tempestades. 
     
Cala ti, Poseidón,   
Neptuno ingobernable,   
peixe-espada asasino   
ou tiburón infame.
      
Cala, sí, vil tridente,   
sanguesuga insaciable,   
faraón dos abismos,   
correúdo rumiante.      

Cala e durme, meu mar,   
e non zugues máis sangue,   
e non segues máis lúas,   
nin máis bágoas arranques.      

Cala e non rosmes, durme,   
que ben redes rachades   
e tinguiches de tebras   
A Guarda cos teus lances.      

Cata ti, minotauro,
cabalo de soidades,   
e de esperanzas vivo.   
¡Cala e devala, infame!

 No mar, nas xentes vencelladas ao mar, na mitoloxía mariña, na navegación,..., en todo ese mundo de traballo nun medio acuático que nos provee de peixes, que nos asombra cos grandes mamíferos mariños e que nos fascina con todas as criaturas que o poboan, e que conviven en desigualdade – non sabemos ata cando – nunha agonía xa cronificada, con millóns de toneladas de lixo plástico e de criminais verquidos contaminantes.

 No mar, decimos, inspiráronse ao longo das centurias, os poetas.

 E non somentes niso, senón na paisaxe mariña, que sendo patrimonio de todos, non sempre atinamos na súa protección.

 Diso, precisamente, escribiu a poeta guardesa Chuny Vázquez Vicente. Fíxoo en castelán, que é súa língua materna, e que nós imos respectar:

 Seu poema titúlase: “Llegó la hora del sacrificio”

 La cólera de tus bravas aguas
se expansiona enloquecida  
sobre el áspero cimiento  
del recién nacido paseo marítimo guardés.     

 Ya no existe el rostro  
de aquel entrañable puerto marinero;  
cambiaron tu escenario  
y te sientes herido, desorientado, vencido.     

 Para salvar tu dignidad
te asocias secretamente
a los errantes vendavales
con la única intención de destronar al enemigo.     

 Sueltas tus cabellos de espuma  
y vuelas con aire de atleta  
hasta adentrarte valientemente por las rendijas  
de cada inoportuno obstáculo.     

 Avanzas confiado en tu poder  
hasta llegar al borde de alguna casa;  
allí reconoces que el bienestar  
del ser humano es importante.     

 Reconoces que el sol continuará calentando  
tus aguas, el asfalto, las piedras;  
que la luna democráticamente también  
vigila todos los sueños.     

 Tu lucha fue intensamente larga y a muerte;  
pero sabes que no puedes con el futuro,  
que te llegó la hora del sacrificio,  
no mirando hacia atrás y dejando continuar la vida.
 

 Así, como un fedatario público, ainda que non suxeita a ningún protocolo, Chuny Vázquez poemou a construcción do paseo marítimo, que foi feito sen que por parte da Administración pública se tivese en conta nin a memoria nin a sabiduría do pobo, e por suposto sen ningún criterio conservacionista. Que enterrou non soio a maior parte da orla litoral que vai desde A Ribeira – tamén finiquitada – ata Punta Xenete, senón a riqueza talasonímica que de xeito oral nos legaran nosos devanceiros.

 As voces dos poetas deixan negro sobre branco moitas cousas do noso día a día. Que non saen nos telexornais, polo que non hai ese impacto mediático que ás veces, por momentos, fainos sair do letargo acomodaticio dos nosos espazos de confort domésticos. 

 

O presidente e o secretario da Asociación Piueiro cos coordinadores da mostra pictórico-poética e varios poetas participantes, ao remate da presentación da publicación e do recital

   Vista parcial do público que asistiu ao recital poético

  As achegas dos poetas foron, e ségueno sendo, moi necesarias. Por iso, desde eiquí saudamos que os organizadores do XIV Encontro de Embarcacións Tradicionais de Galicia, fixeran un oco na súa ampla programación para que tivésemos oportunidade de escoitar - e de ler - as voces e as escritas de poetas como María José Areal, Diamantino Vale Costa, Zinha Carvalho, Aurelino Costa, Adelaide Graça e Benedita Stingl, chegados desde o fraterno Portugal; e de Eliseo Alonso (In memoriam), Joaquín Cadilla Castro, Mariña Pérez Rei, Xosé María Álvarez Cáccamo, Marga do Val, Ramón Caride, Ana Romaní e Francisco Álvarez "Koki", de Galicia.

  Dese xeito varias voces de poetas galegos e portugueses soaron no Pavillón do Patrimonio do Reghiño, habilitado temporalmente para as xornadas do XIV Encontro de Embarcacións Tradicionais de Galicia, en diálogo de irmandade coas obras de artistas plásticos como Emilio Baz Pacheco, Rosabell González Martins, Gemma Marqués Redondo, Antonio Martínez Martínez "Cachi", Ignacio Martínez Rodríguez (Naa), Rosa Portela Moreira, Charo Trigo Vicente, Chuny Vázquez Vicente, Alfonso Vicente Rey, Delia Rodríguez Vilavedra e Mónica Taboada "Puntal".

O grupo Deixa Andar brindou súa mellor música instrumental

  E dese encontro pictórico e poético, amenizado polo grupo Deixa Andar, formado por músicos guardeses e rosaleiros, que interpretaron pezas de varios autores galegos - entre eles dos irmáns Flores, do Rosal -, ademáis de obras populares; enmarcado no XIV Encontro de Embarcacións Tradicionais de Galicia, que do 11 ao 14 deste mes de xullo de 2019, acolleu de xeito entusiasta a vila mariñeira de A Guarda; quedounos como testemuña Río Mar poesía, unha publicación editada pola Asociación Cultural de Embarcacións Tradicionais Piueiro, coordinada por Francisco Álvarez Álvarez "Koki" e por Antonio Martínez Martínez "Cachi", e maquetada por Mª Dolores Estévez.

 Todo iso, e moitas actividades máis que desenvolvéronse ao longo de varios días, xeraron unha grata dinámica en todo o pobo. E fixeron que a cidadanía guardesa e visitantes vivísemos intensamente, cecais máis que nunca ata agora, preto do mar da Guarda, que é un mar de poetas.